Dlaczego uczniowie powinni poznawać obiekty muzealne wszystkimi zmysłami?

Na Wereldmuseum w Lejdzie leżą dwa piękne maoryskie waka, rodzaj kajaka, który jest kluczowy dla tożsamości kultury maoryskiej. Waka nie zostały "nabyte" przez muzeum; są tam wypożyczone, a zakres wypożyczenia zależy od tego, czy łodzie są odpowiednio szanowane i zadbane. Jednak opieka ta nie wymaga zwykłej gabloty ochronnej, z dala od naturalnych elementów lub tłustych rąk. Nie, waka muszą być trzymane na zewnątrz i pozostawać w użyciu: raz w roku waka są zabierane na wodę na ceremonialną przejażdżkę, aby utrzymać waka przy życiu. Te przedmioty ożywają, ponieważ pozostają w kontakcie ze światem fizycznym, z surową pogodą i ludzkimi rękami.

Kosztem doświadczenia

Waka w Wereldmuseum skłoniła mnie do refleksji: co tak naprawdę chronimy, gdy mówimy o funkcji konserwatorskiej muzeów i instytutów dziedzictwa? Większość obiektów historycznych, które uważamy za godne wystawienia w muzeum, jest przechowywana w wysoce ochronnych skrzyniach, aby zapobiec uszkodzeniu lub zniszczeniu. Często zapominamy, że odbywa się to kosztem doświadczania obiektów w sposób bardziej intymny i zmysłowy niż tylko wizualny. Nie czujemy ciężaru przedmiotu, nie wiemy, jak brzmi, gdy go dotykamy, ani jak pachnie. Powszechnym argumentem jest to, że im bardziej ludzkie ciało wchodzi w interakcję z obiektem, tym bardziej obiekt ulega zniszczeniu. Dlatego muzea, edukatorzy i konserwatorzy upewniają się, że publiczność jest w stanie zbliżyć się do obiektu tylko w takim stopniu, w jakim nie zostanie on uszkodzony. Ale zachowując fizyczny stan obiektu, tracimy tak wiele, co obiekt ma do zaoferowania. Maorysi rozumieją moc, jaką mają nad nimi ich przedmioty; waka nie mogą być "zachowane" w zwykły sposób, ich moc umarłaby, gdyby tak się stało, a fakt, że fizycznie się pogarszają, jest tak samo częścią tej mocy. Czy inne historyczne artefakty, które wystawiamy w muzeach, nie mają podobnej mocy? Czy nie powinniśmy pozwolić im pokazać tych mocy w taki sam sposób jak waka?

Moje usta teraz i jego 400 lat temu 

W styczniu 2024 roku przedstawiono mi konchę. Koncha, wraz z edukatorem, Fresco Sam-Sin, który już znał obiekt, miała opowiedzieć mi historię. Wręczono mi konchę i byłem zaskoczony jej wagą, a także gładką jak marmur powierzchnią. Spodziewałem się, że będzie znacznie lżejsza i bardziej szorstka, jak pusta muszla. Przytknąłem jej duży otwór do ucha, myślałem, że "usłyszę ocean" - sam dorastałem nad morzem, tak zwykle robiliśmy z podobnie wyglądającymi muszlami. Wtedy zauważyłem znacznie mniejszy otwór na czubku muszli. Sam-Sin opowiedział mi o tym. Był to otwór, w który można było dmuchać, a koncha wydawała przeszywająco twardy dźwięk przypominający róg. 

>

Obsesja na punkcie ludzkich danych

Ta idea ochrony jest pełna obaw i dotyczy dwóch domniemanych beneficjentów. O pierwszym już wspomniałem: przyszli ludzie. Bardzo martwimy się, że wiedza, którą posiadamy teraz, nie zostanie udostępniona przyszłym pokoleniom. Zachowujemy bazy danych warte boiska do piłki nożnej, zawierające informacje na każdy możliwy temat. Prawdopodobnie istnieje więcej obiektów muzealnych, w których wystawiana jest podróbka, niż nam wiadomo, podczas gdy prawdziwy obiekt jest przechowywany nawet z dala od ludzkiego wzroku. Mamy obsesję na punkcie pozbawiania pracy przyszłych archeologów. Siłą napędową tego rodzaju ochrony jest nasz silnie zwiększony strach przed niewiedzą.

Uważamy, że mamy prawo wiedzieć i naszym obowiązkiem jest zachowanie tego prawa. Zapominamy jednak, że "wiedza" nie obejmuje wszystkich rodzajów wiedzy gromadzonej przez ludzi. Ochrona ta uprzywilejowuje rodzaj wiedzy opartej na danych - "surowych" bitach informacji, które można kodować, przechowywać i łatwo przenosić. Oczywiście zza szklanych szyb moglibyśmy dowiedzieć się, że koncha wydaje dźwięk i została zadęta przez mandżurskiego generała, ale przetworzylibyśmy to jako dane informacyjne - nawet sam dźwięk moglibyśmy nagrać jako dane informacyjne do późniejszego odtworzenia. Zapominamy jednak, że istnieje świat wiedzy, zmysłowej lub emocjonalnej, który wykracza daleko poza informacje. Nie możemy zakodować, nagrać ani łatwo przenieść tego, jak to jest dmuchać w tę konchę, słyszeć jej dźwięk na żywo, być dotkniętym niebezpieczeństwem, które się z tym wiąże - są to historie obiektu, których nie można zakodować ani łatwo przekazać: historie muszą zostać nam opowiedziane. Pozbawiamy siebie (i przyszłe pokolenia) tego świata wiedzy zmysłowej, obsesyjnie dbając o zachowanie informacji. Jeśli z etykiety muzealnej mamy dowiedzieć się, że koncha wydaje dźwięk, to po co nam w ogóle koncha?

Drugim beneficjentem jest często sam obiekt. Jest to widoczne w naszym użyciu słowa "opieka". Mówimy, że jesteśmy ostrożni lub traktujemy przedmiot z troską lub szacunkiem, jeśli troszczymy się o jego fizyczne zachowanie, czyli o to, by się nie zepsuł lub nie został uszkodzony. Ale dlaczego tak bardzo boimy się, że przedmiot się zepsuje? Muszla ma niewielką inwestycję w pozostanie "obiektem"; chętnie połączy się z nami w postaci wielu odłamków. Nie, nasz strach wynika z naszej własnej inwestycji w przedmiot. Możemy obawiać się, że już nigdy nie dmuchniemy w konchę. Jednak ironia tego polega właśnie na tym, że i tak nigdy tego nie robimy. Nie walczymy starożytnymi mieczami, nie uprawiamy roli starożytnymi pikami, nie gramy na starożytnych instrumentach. Trzymamy je w pudełkach, aby zachować ideę użytkowania, nigdy nie uwalniając ich do rzeczywistego użycia. I tak, gdy zachowujemy praktyczne przedmioty, zachowujemy je dla potencjalnego praktycznego zastosowania, wraz z obawą, że rzeczywiste praktyczne zastosowanie wymaże ich przyszły potencjał. W ten sposób staliśmy się przerażająco zadowoleni z zadowalania się jedynie obserwowaniem potencjału przedmiotu. Jesteśmy tak przyzwyczajeni do chodzenia do muzeum i po prostu patrzenia na praktyczny obiekt i rozważania jego zastosowania, że nie zastanawiamy się dwa razy nad popadnięciem w tę samą relację opartą na danych, którą budujemy z każdym statycznie zamkniętym obiektem muzealnym.